W październiku 2017 roku odbędzie się w Krakowie V Kongres Polskich Towarzystw Naukowych w Świecie. Jego tematem będzie sytuacja polskiej inteligencji poza granicami Kraju oraz szeroko rozumiana rola którą to środowisko odgrywa.

Zapowiadany Kongres poprzedziło seminarium „Polacy w nauce światowej” (17.06.2016). Dotyczyło ono osiągnięć polskich uczonych, które zyskały uznanie w świecie oraz możliwości współpracy uczonych-migrantów z krajowymi ośrodkami naukowymi.

Cel i tematyka

a) Jednym z najważniejszych sposobów podtrzymywania więzi oraz kontaktów migrantów z Polską jest regularne organizowanie w kraju spotkań o wysokiej randze. Spotkania takie muszą mieć jasno wyznaczony cel oraz zakres tematyczny, aby oprócz bardzo ważnych zadań integracyjnych, służyć wypracowywaniu wspólnych (krajowych oraz migracyjnych) strategii działania. Takimi wydarzeniami są organizowane regularnie przez Polską Akademię Umiejętności co trzy lata Kongresy Polskich Towarzystw Naukowych w Świecie. Tytułem przykładu, poprzednie Kongresy obradowały na temat współczesnych migracji (II Kongres 2008), na temat młodzieży polskiej w warunkach migracji (III Kongres 2011), na temat nowoczesnego nauczania tradycji ojczystych (Sybiracy i Młodzież - IV Kongres). Dodatkowo Kongresy służyły integracji środowisk zawodowych, polskich inżynierów w kraju i za granicą (II Kongres) oraz polskich środowisk lekarskich we wschodniej Europie ze środowiskami krajowymi (III Kongres).

b) Planowany na październik 2017 roku V Kongres Polskich Towarzystw Naukowych w Świecie wpisuje się w tę tradycję. Służyć ma on debacie na temat roli inteligencji polskiej w diasporze. Chodzi o podtrzymywanie kultury ojczystej, języka oraz religii, a także o dorobek naukowy Polaków w świecie. Referaty przedstawiać będą wybitni reprezentanci diaspory, uczeni oraz działacze, w tym liderzy wiodących naukowych instytucji polonijnych.

c) Poszczególne sesje dotyczyć będą: prezentacji najważniejszych polskich towarzystw naukowych w świecie, ich roli oraz dorobku w kształtowaniu etosu inteligencji polskiej; wojennych losów polskich uczonych na Wschodzie i na Zachodzie; dorobku Polaków w różnych dziedzinach nauki światowej (kierunki humanistyczne, ścisłe, przyrodnicze i medyczne, techniczne); mediów i wydawnictw polonijnych; języka i tożsamości (polskie szkolnictwo w diasporze, dwujęzyczność, rola literatury, Kościół i religia w skupiskach migracyjnych, przeobrażenia tożsamości). Przedstawione zostaną losy wybranych rodzin polonijnych, zasłużonych dla pielęgnowania polskiej kultury i stanowiących atrakcyjny wzór sukcesu w nowym otoczeniu. Planowane jest spotkanie i dyskusja członków polskich towarzystw naukowych w świecie z uczonymi krajowymi.

d) Jedną z sesji przygotowuje Polish American Historical Association, co jest wyrazem ścisłej współpracy PAU ze środowiskami migracyjnymi przy organizacji obrad. Ważnym partnerem i konsultantem jest Polski Instytut Naukowy w Nowym Jorku, który w latach PRL (po rozwiązaniu PAU), działał jako „Akademia na Wygnaniu”, reprezentując w świecie środowiska polskich intelektualistów. Wstępną koncepcję tematyki obrad Kongresu ustalono w czerwcu 2016 roku w Krakowie, podczas roboczego spotkania zagranicznych członków PAU z władzami Akademii oraz z przedstawicielami polskich władz odpowiedzialnych za kontakty z diasporą (Senat RP, MSZ).

e) Kongres stanowić będzie okazję do zebrania informacji o dorobku polskich uczonych w świecie, do podkreślenia roli polskiej inteligencji w diasporze w podtrzymywaniu kultury polskiej w przeszłości (wobec ograniczeń jej rozwoju w PRL) oraz do ustalenia strategii jak najskuteczniejszej współcześnie promocji poza krajem polskiej nauki i kultury. Będzie też okazją do nawiązania kontaktów oraz współpracy między uczonymi polskimi za granicą oraz w kraju, w tym zachętą do przygotowywania wspólnych projektów badawczych.

f) Uruchomiona na użytek Kongresu strona internetowa zostanie utrzymana po jego zakończeniu i służyć będzie jako miejsce dialogu oraz podtrzymywania kontaktów między środowiskami krajowymi i migracyjnymi w następnych latach.

V Kongres jest planowany jako impreza dla Polonii i Polaków spoza kraju. Szczególnym adresatem zadania są środowiska naukowe polskiej diaspory, z którymi kontakty należy rozbudowywać i umacniać. Środowiska te współdecydują o tematyce i formie obrad Kongresu, ponadto to one przedstawiają postulaty dalszej współpracy. Wszystko to służy kontynuacji działań tych środowisk na rzecz podtrzymywania tożsamości narodowej, a także na rzecz promocji polskiej kultury i nauki w świecie. Uczestnicy obrad są ambasadorami polskiej kultury i nauki w swych krajach, a równocześnie budują pozytywny wizerunek polskiej diaspory. 

Stworzenie (podczas V Kongresu) platformy do debaty na temat form współdziałania środowisk migracyjnych ze stroną krajową.

• Prezentacja naukowego i artystycznego dorobku środowisk migracyjnych
• Integracja polskich środowisk naukowych w kraju, ze środowiskami migracyjnymi
• Promocja wzorów rodzin polonijnych, które kultywując tradycje ojczyste przez pokolenia, jednocześnie odniosły sukces w kraju zamieszkania
• Wystawy na temat polskich towarzystw naukowych w świecie oraz na temat polskich delegatur; udostępnienie wystaw szerokiej publiczności
• Debata na temat strategii dalszych działań, w tym planów włączenia polskich uczonych w świecie do prac na rzecz promocji krajowej nauki oraz kultury
• Stworzenie platformy dalszej refleksji na ten temat
• Przygotowanie opracowania (materiałów Kongresu) rozpowszechnianego drogą internetową oraz w postaci publikacji